Tolerancja na kofeinę – fakt czy mit?

Chroniczne stosowanie kofeiny jest w powszechnej opinii wiązane z pogorszeniem efektów jej działania. Czy faktycznie tolerancja na kofeinę istnieje? W świetle badań naukowych sytuacja wydaje się być jednak bardziej skomplikowana. W dodatku zagadnienie to jest dotychczasowo zaskakująco słabo zbadane u ludzi. Przeprowadzono zaledwie kilka badań weryfikujących tą hipotezę.

Tolerancja na kofeinę w badaniach naukowych

Niedawno przeprowadzono przegląd badań, w którym przeanalizowano wpływ chronicznego stosowania kofeiny na ergogeniczne działanie doraźnej suplementacji kofeiną (1). Autorzy zidentyfikowali cztery badania weryfikujące tą hipotezę, w których wykorzystano jako testy próby wysiłkowe. Wyniki dwóch badań wskazują na pogorszenie, ale nie eliminację doraźnych efektów ergogenicznych kofeiny przy jej chronicznym stosowaniu (2, 3). W dwóch pozostałych badaniach nie odnotowano różnic w odpowiedzi na doraźne zastosowanie kofeiny u osób z niskim i wysokim nawykowym spożyciem kofeiny (4, 5).

Ostatnio Lara i wsp. przeprowadzili podwójnie zaślepione, kontrolowane placebo, randomizowane badanie krzyżowe. Badani uczestniczyli w dwóch protokołach trwających 20 dni. W jednym protokole wprowadzono dzienne spożycie kofeiny wynoszące 3 mg/kg m. c., w drugim kapsułki placebo. W regularnych odstępach czasu badani wykonywali maksymalny wysiłek na ergometrze do wyczerpania, wraz z 15-sekundowym sprintem na ergometrze kolarskim. Autorzy stwierdzili, że chociaż kofeina wykazywała działanie ergogeniczne przez 20 dni, jej działanie osłabło z czasem (6). To odkrycie w jednym ze nowszych badań sugeruje, że może wystąpić częściowe osłabienie działania ergogenicznego kofeiny.

Z drugiej strony w ostatnio przeprowadzonym badaniu naukowcy wykazali, że chroniczne spożywanie kofeiny nie miało wpływu na jej ergogeniczne działanie w testach rzutu piłką i skoku w pionie (7). Ostatnie sprzeczne badania dodatkowo podkreślają potrzebę dodatkowych badań w tej dziedzinie.

Czy odstawienie kofeiny na kilka dni pomaga?

Obok kwestii pojawienia się tolerancji na działanie kofeiny w trakcie jej chronicznego stosowania istnieje również inna hipoteza. Otóż uważa się, że odstawienie kofeiny na kilka dni może wzmocnić jej działanie ergogeniczne po ponownym zastosowaniu. W przeglądzie Pickeringa i wsp. 2018 (1) autorzy zidentyfikowali trzy badania weryfikujące wpływ kilkudniowego odstawienia kofeiny na próby wysiłkowe po ponownym zastosowaniu kofeiny (8, 9, 10). We wszystkich przytoczonych badaniach okres odstawienia kofeiny nie wpływał na jej działanie ergogeniczne.

W świetle tych dowodów wydaje się, że powszechnie stosowane strategie przerywania suplementacji kofeiną na kilka dni przed zawodami wydają się być bezcelowe. Ponadto istnieją obawy, że przerwanie chronicznego stosowania kofeiny może wywołać symptomy odstawienia. W konsekwencji może to mieć negatywny wpływ na wydajność wysiłkową.

Podsumowując, kwestia wpływu chronicznego stosowania kofeiny na efekty jej działania nadal nie jest rozstrzygnięta. Wydaje się, że codzienne stosowanie kofeiny może z czasem zmniejszyć jej działanie ergogeniczne. Z drugiej strony, wszelkie ograniczenia korzyści wynikających z suplementacji kofeiną podczas chronicznego stosowania wydają się być modyfikowalne. Mogą być one potencjalnie zmniejszone przez znaczące zwiększenie dawki ponad wartości używane codziennie przez danego sportowca. Obecne wnioski opierają się na niewielkiej ilości dowodów i z pewnością konieczne są dalsze badania.