Właściwości zdrowotne wiśni

Właściwości zdrowotne wiśni powodują, że są one cennym pokarmem dla wielu osób. Wiśnie są owocami o wysokiej gęstości odżywczej i stosunkowo niskiej kaloryczności (~50 kcal/100 g). Zawierają znaczne ilości cennych składników odżywczych i bioaktywnych, w tym błonnika, polifenoli, karotenoidów, witaminy C i potasu (1). Dodatkowo stanowią dobre źródło tryptofanu, serotoniny oraz melatoniny.

Istnieje ponad sto odmian wiśni, lecz pogrupowane są w dwa główne gatunki: wiśnie słodkie  (Prunus avium L.) czyli nasze tradycyjne czereśnie i wiśnie cierpkie (Prunus cerasus L.) Wszystkie wiśnie stanowią cenne źródło polifenoli, jednak wiśnie cierpkie zawierają ich najwięcej, bo średnio 350 mg/100 g produktu. Głównymi antocyjanami zawartymi w wiśniach są cyjanidyno-3-glukozyd i cyjanidyno-3-rutinosyd. Oprócz antocyjanów wiśnie są również bogate w kwasy hydroksycynamonowe i flawonole. Przede wszystkim to właśnie zawartość antocyjanów i innych antyoksydantów odpowiada za prozdrowotne działanie wiśni.

Na obecną chwilę opublikowano wiele badań na ludziach, w których zbadano pozytywny wpływ spożycia wiśni na organizm człowieka. W badaniach stosowano zarówno wiśnie słodkie i cierpkie, a także produkty wytworzone z wiśni (sok, proszek, koncentrat, kapsułki).

Wiśnie i stres oksydacyjny

Stres oksydacyjny jest czynnikiem rozwoju i progresji przewlekłych chorób zapalnych u ludzi. W wielu badaniach wykazano spadek stresu oksydacyjnego bądź zwiększenie potencjału antyoksydacyjnego po spożyciu wiśni. Markery zdolności antyoksydacyjnej, na które wpłynęło spożycie wiśni obejmowały zwiększone stężenie ORAC (zdolność pochłaniania rodników tlenowych) w osoczu (2), FRAP (zdolność zmniejszania stężenia żelaza) w osoczu (3), TAS (całkowity status antyoksydacyjny) w surowicy (4), obniżone stężenie izoprostanu F2 w osoczu (5) i LOOH (test peroksydacji lipidów) oraz zwiększony potencjał antyoksydacyjny w moczu (6).

W dwóch badaniach nie stwierdzono wpływu spożycia wiśni na markery stresu oksydacyjnego. Może być to wynikiem rodzaju badanego typu wysiłku (piłka wodna), charakteru stosowanego suplementu oraz krótkoterminowego spożycia wiśni.

Podsumowując, odkrycia z badań na ludziach sugerują, że wiśnie redukują stres oksydacyjny. Wnioski te potwierdzają również wyniki badań na zwierzętach oraz in vitro. W tych badaniach ekstrakty z wiśni zwiększały aktywność enzymów antyoksydacyjnych w wątrobie. Zmniejszały również peroksydację lipidów indukowaną żelazem lub miedzią in vitro (7).

Wiśnie i stan zapalny

W jedenastu dotychczasowych badaniach przeprowadzonych wśród ludzi wykazano spadek markerów stanu zapalnego pod wpływem spożycia wiśni bądź produktów z wiśni. Następujące markery zapalne, które uległy zmniejszeniu to: stężenie ESR (tempo sedymentacji erytrocytów) w osoczu (8), CRP (9, 10, 11), TNF α (12, 13), IL-6 (4, 11, 14), IL-8 (4, 11, 14), RANTES (chemokiny syntetyzowane przez limfocyty T wykazujące działanie prozapalne), NO (15) oraz stężęnie białka chemotaktycznego monocytów MCP-1 (16). W pięciu innych badaniach nie wykazano spadku stężenia markerów stanu zapalnego pod wpływem spożycia wiśni. Może to być spowodowane wiekiem grupy badanej, zbyt małą porcją wiśni oraz zmiennym stężeniem antocyjanów w różnych partiach wiśni. Mimo drobnych niespójności w wynikach badań, większość wyników wskazuje na działanie przeciwzapalne wiśni u ludzi.

Wiśnie i bolesności mięśniowe

W ośmiu z dziewięciu przeprowadzonych badań wykazano redukcję bóli mięśniowych wywołanych treningiem (DOMS) poprzez spożycie wiśni. Wyniki wskazują, że nawet krótkoterminowe spożycie wiśni może wpływać na markery katabolizmu mięśni, zmniejszenie stresu immunologicznego i zapalnego. Może wpływać również na równowagę redoks oraz na poprawę zdolności wysiłkowych. Zmniejszenie uszkodzeń mięśni wywołanych treningiem poprzez spożycie wiśni wydaje się być związane z przeciwutleniającymi i przeciwzapalnymi właściwościami antocyjanów i innych związków fenolowych występujących w wiśniach. Wiśnie, albo suplementy na ich bazie mogą stanowić środek wspomagający zdolności wysiłkowe. Działają poprzez poprawę zdolności antyoksydacyjnej oraz zmniejszenie stanu zapalnego, a tym samym poprawę funkcji mięśniowych (16, 17, 18).

Warto zwrócić uwagę, że odmianą cierpkiej wiśni przebadaną w zakresie redukcji DOMS i wspierania zdolności wysiłkowych jest Montmorency. Warto podkreślić, że wyniki dotychczas przeprowadzonych badań z udziałem sportowców wskazują, że sok z cierpkiej wiśni przyjmowany w ilości od 235 do 350 ml dwa razy dziennie, co stanowi równowartość 90–120 świeżych owoców wiśni, może wpływać na istotne zmniejszenie powysiłkowego uszkodzenia mięśni i stężenia biomarkerów stanu zapalnego po zakończonym treningu. Odnotowano również, że stosowanie 30 ml koncentratu z odmiany wiśni Montmorency dwa razy dziennie może przyspieszać regenerację powysiłkową.

Aktualnie rekomenduje się sportowcom suplementację sokiem z cierpkiej wiśni Montmorency w dawce od 235 do 350 ml lub 30 ml w przypadku koncentratu 2 razy dziennie. Warto stosować cierpką wiśnię przez okres od 4 do 5 dni przed zawodami sportowymi lub intensywnym wysiłkiem fizycznym. Następnie przez 2 do 3 dni po ukończeniu zawodów bądź ćwiczeń o wysokiej intensywności, aby przyspieszyć regenerację powysiłkową organizmu.

Wiśnie i zaburzenia gospodarki cukrowej

Właściwości zdrowotne wiśni mogą dotyczyć również cukrzycy. Sugeruje się, że stres oksydacyjny ma istotny wpływ na rozwój powikłań cukrzycowych. W badaniach suplementacja wiśni, bądź produktów na ich bazie nie wykazała wpływu na poziom glukozy i insuliny na czczo u zdrowych osób. Natomiast w badaniu z udziałem kobiet chorujących na cukrzycę, stosowano koncentrat soku wiśniowego o stężeniu 40 ml / dzień  i zawartości antocyjanów 720 mg/dziennie przez okres 6 tygodni. Efektem stosowania soku był spadek stężenia hemoglobiny A1C (HbA1C) (20). Spożycie ekstraktów z wiśni zapobiega cukrzycy wywołanej przez aloksan u szczurów i myszy (21).

Wyniki badań sugerują, że antocyjany mogą obniżać poziom glukozy we krwi. Działają poprzez spowalnianie wchłaniania glukozy, wątrobowego wytwarzania glukozy, zmniejszanie produkcji glukagonu przez komórki α trzustki oraz zwiększenie wątrobowego wychwytu glukozy i zwiększenie wytwarzania insuliny przez komórki β trzustki (22). Warto zwrócić uwagę, że wiśnie posiadają korzystny wpływ na profil lipidowy. Odnotowano to w badaniu przeprowadzonym wśród ludzi oraz w próbach eksperymentalnych na zwierzętach.

Wiśnie i nadciśnienie

W siedmiu badaniach podjęto próbę sprawdzenia wpływu spożycia wiśni na ciśnienie krwi. W jednym z nich zarówno skurczowe ciśnienie krwi, jak i rozkurczowe ciśnienie krwi zostały znacząco obniżone w ciągu 2 godzin po pojedynczej dawce 300 ml soku z wiśni. Powróciły do ​​poziomów wyjściowych po 6 godzinach u młodych i starszych osób dorosłych (23). Jeśli jednak sok był podawany w 3 dawkach po 100 ml w 0, 1 i 2 godz., nie wystąpił spadek ciśnienia krwi po 2 lub 6 godz.  W dwóch innych badaniach również zaobserwowano podobny efekt. Skurczowe ciśnienie krwi uległo znacznemu spadkowi po 1 i 2 godzinach po spożyciu koncentratu wiśniowego, ale nie po 4 i 5 godzinach po suplementacji (24, 25). Doraźny wpływ koncentratu wiśniowego na ciśnienie krwi wiązał się ze wzrostem stężenia metabolitów cyjanidyno-3-glukozydu (25).

W badaniu z udziałem kobiet chorych na cukrzycę 6-tygodniowa suplementacja 40 g dziennie koncentratu wiśniowego o zawartości antocyjanów 720 mg/dziennie miała znaczący wpływ na spadek ciśnienia krwi (20).  W innym kontrolowanym placebo badaniu przeprowadzonym wśród osób w podeszłym wieku podanie 200 ml soku z wiśni o zawartości antocyjanów 138 mg/dziennie wiązało się ze spadkiem skurczowego, ale nie rozkurczowego ciśnienia krwi po 6 i 12 tygodniach w porównaniu z grupą placebo (26).

Podobnie w innym badaniu z udziałem zdrowych osób dorosłych wiśnie Bing spożywane w dawce 280 g dziennie przez 28 dni przyczyniły się do spadku stężenia endoteliny-1 (ET-1) w osoczu. Spadek skurczowego ciśnienia krwi nie był jednak znaczący (9). W przeciwieństwie do powyższych badań, suplementacja koncentratu wiśniowego w ilości 30 ml dziennie o zawartości antocyjanów 273 mg/dziennie przez 6 tygodni nie miała wpływu na spadek ciśnienia krwi u zdrowych osób dorosłych ze względnie niskim średnim ciśnieniem krwi wynoszącym 110/70 mm Hg (3). Normalne ciśnienie krwi uczestników badania, niska dawka antocyjanów oraz czas jaki upłynął między spożyciem soku wiśniowego, a monitorowaniem ciśnienia krwi, mogły przyczynić się do braku spadku ciśnienia krwi u osób badanych.

Wiśnie i dna moczanowa

Pierwsze badanie potwierdzające korzyści zdrowotne spożycia wiśni u pacjentów z dną moczanową przeprowadzono w 1950 r. Wyniki badania wskazywały na obniżenie stężenia kwasu moczowego w osoczu do odpowiedniego poziomu. Wykazano również, że wiśnie zapobiegały atakom zapalenia stawów u wszystkich 12 pacjentów. 1/3 pacjentów zgłaszała większą swobodę ruchów palców dłoni i stóp (27).  W 2003 r w badaniu Jacoba i wsp. podawano 10 zdrowym kobietom dwie porcję wiśni (280 g) po nocnym poście. Próbki krwi oraz moczu pobierano na czczo, oraz 1,5, 3 i 5 godzin po spożyciu. Odnotowano, że spożycie wiśni obniżyło w osoczu markery stresu oksydacyjnego, stanu zapalnego oraz obniżyło stężenie kwasu moczowego w osoczu po 5 godzinach od spożycia (28).

W badaniu z udziałem osób otyłych spożycie soku wiśniowego przez okres 4 tygodni zmniejszyło stężenie kwasu moczowego w osoczu (29).  W ostatnim badaniu krzyżowym z udziałem 633 pacjentów z dną moczanową spożycie świeżych wiśni bądź ekstraktu z wiśni wiązało się z 35% niższym ryzykiem ataków dny moczanowej w porównaniu do braku spożycia (30).  Potrzebne są dalsze, długoterminowe badania na ludziach w celu potwierdzenia stosowania wiśni w dnie moczanowej.

Wiśnie i sen

Badania naukowe potwierdzają, że właściwości zdrowotne wiśni mogą wpływać na poprawę jakości i długości snu (31, 32). Pozytywny wpływ na sen był zauważony już po 3 bądź 5 dniach w zależności od rodzaju wiśni. Spożycie produktów wiśniowych znacznie zwiększyło czas snu oraz nieruchomość w czasie snu. Ponadto powodowało wzrost wydalania z moczem 6-sulfatoksymelatoniny (aMT6s – metabolit melatoniny). Wzmacniało również zdolność antyoksydacyjną u wszystkich uczestników badania w porównaniu z wartościami początkowymi (32). Dane te sugerują, że spożycie koncentratu soku wiśniowego dostarcza egzogennej melatoniny. Wpływa ona korzystnie na czas trwania i jakość snu oraz może być korzystna przy kłopotach z zaburzeniami snu. Warto zwrócić uwagę, że zawarte w wiśniach antocyjany mogą wpływać korzystnie na funkcje kognitywne, co potwierdzają liczne badania.

Właściwości zdrowotne wiśni – podsumowanie

Opublikowane doniesienia naukowe wskazują, że spożycie wiśni zmniejsza markery stresu oksydacyjnego, zapalenia i bolesność mięśni wywołaną treningiem. Ograniczona ilość opublikowanych badań wskazuje na korzystny wpływ spożycia wiśni na zapalenia stawów, cukrzycę, lipidy krwi i sen.

Należy zwrócić uwagę, że w wielu badaniach właściwości zdrowotne wiśni były zauważalne przy użyciu wysokich dawek wiśni (45-270 wiśni dziennie).

Należy pamiętać, że pewne czynniki mogły przyczynić się do rozbieżności w wynikach badań. Potrzebne są dalsze badania w celu potwierdzenia zalet spożywania wiśni oraz w celu zrozumienia mechanizmów działania. Ważnym jest także, aby w badaniach kontrolowano dzienne spożycie polifenoli u uczestników badania.